Zet werkenden en het werk centraal, niet het stelsel en de contractvorm
Omdat wij ons als Werkvereniging zorgen maken over het toenemende gebrek aan wendbaarheid, weerbaarheid, sociale zekerheid en moderne solidariteit onder de Nederlandse beroepsbevolking, hebben wij gekeken wat ervoor nodig is om hier verbetering in aan te brengen. Op basis van meerdere onderzoeken, rondetafel-sessies met experts, interviews en enquêtes onder wetenschappers en werkenden, concluderen wij dat mensen beter bereid zijn om nieuwe dingen te proberen, te blijven leren en elkaar te ondersteunen, als het risico dat ze lopen om de eigen bestaanszekerheid te verliezen niet al te groot is. Daarbij moet worden opgemerkt dat wat men onder ‘al te groot’ verstaat uiteraard uiteenloopt. Wel bleek dat er veel overeenstemming is over wat er onder bestaanszekerheid wordt verstaan. Al onze respondenten zijn het erover eens dat de volgende elementen in elk geval mee moeten worden genomen:
- Inkomenszekerheid bij arbeidsongeschiktheid
- Inkomenszekerheid tijdens de oude dag
- Inkomenszekerheid bij (langdurige) werkloosheid
- De mogelijkheid om passende woonruimte te huren of te kopen
- Een budget voor opleiding en ontwikkeling
De toegang tot de meeste van deze zekerheden is nu gekoppeld aan het hebben van een contract voor onbepaalde tijd. De afgelopen 25 jaar hebben de traditionele polderpartijen vele dappere pogingen gedaan om werkgevers te stimuleren mensen (weer) een contract voor onbepaalde tijd aan te bieden. Toch heeft dit keer op keer niet geleid tot de gewenste toename van baanzekerheid. Wij verwachten dat ook de Wet Arbeids- markt in Balans hier onvoldoende voor zal zorgen. Het aantal mensen dat een contract voor onbepaalde tijd krijgt of ambieert slinkt mede als gevolg van de crisis, terwijl de behoefte aan bestaanszekerheid allesbehalve afneemt. Daarom hebben we als Werkvereniging verkend of de bestaanszekerheid ook aan de werkenden zelf kan worden gekoppeld in plaats van aan de contractvorm.
Arbeidsvormneutrale bestaanszekerheid
Wij stellen voor dat we alle werkenden een basis aan bestaans- zekerheid bieden door de volgende zekerheden arbeidsvormneutraal te organiseren:
- Bestaanszekerheid bij arbeidsongeschiktheid Lees meer op onze website
- Bestaanszekerheid bij ouderdom bovenop de AOW Lees meer op onze website
- Bestaanszekerheid bij werkloosheid Lees meer op onze website
- Persoonlijk ontwikkelbudget (van geboorte tot aan AOW) Lees meer op onze website
- Toegang tot hypotheek/huren in de vrije sector op basis van (potentieel) verdienvermogen
Er zijn veel manieren om invulling te geven aan bovengenoemde arbeidsvormneutrale zekerheden. Verplicht of vrijwillig, collectief en/of individueel, op basis van maatwerk of universeel. De antwoorden liggen niet altijd voor de hand. Keuzes zijn niet bij voorbaat goed of fout en er zijn vele wegen die naar Rome leiden. De Werkvereniging pleit er daarom voor om met verschillende oplossingsrichtingen te experimenten of deze tijdelijk te faciliteren waarna geëvalueerd kan worden of de beoogde doelen daarmee worden bereikt. Wat de Werkvereniging betreft zijn alle denkbare oplossingsvarianten het verkennen waard, waaronder ook de invoering van een vorm van basisinkomen.
Oplossingsrichting 1
Burger Service Model voor alle werkenden
Bij het Burger Service Model is de toegang tot verzekeringen, voorzieningen en opleidingsgelden losgekoppeld van werkgever en branche. Iedere werkenden die in Nederland belasting betaalt en een bijdrage levert aan de arbeidsmarkt – of dat nu in vaste dienst is, flexibel of als zelfstandige – draagt bij en krijgt daarmee toegang tot een basisstelsel aan sociale zekerheden en voorzieningen. Zij die niet werken kunnen terugvallen op een vorm van bijstand, een beurs of een basisinkomen.
Rechtsgelijkheid binnen een Burger Service Model
Geef alle werkenden rechtsgelijkheid door bijvoorbeeld de minimale opbouw van sociale verzekeringen en voorzieningen – zoals een individueel ontwikkelbudget, het verkrijgen van een inkomen bij ziekte, ouderdom, zwangerschap en werkloosheid – aan het BSN van de werkende te koppelen in plaats van aan de contractvorm. Iedere werkende heeft een inkomen en moet zijn belastingaangifte doen. Of je nu ondernemer bent, in loondienst of een uitkering krijgt.
De aangifte is gekoppeld aan je BSN. Van elke euro die je verdient kan er automatisch een deel naar de zekerheid gaan die je nodig hebt. Dit kan deels uit (sociale) verzekeringspremies bestaan en deels uit bijdrage aan individuele ‘potjes’. Nadat we samen hebben bepaald wat de basis is die we voor iedereen minimaal noodzakelijk vinden, kan iedereen vrijwillig bepalen of en hoe ze dit willen aanvullen. Net zoals bij de ziektekosten. Zo hebben ook flexwerkers, zelfstandigen met of zonder personeel en andere Modern Werkenden toegang tot de basis aan collectieve sociale zekerheden. Lees meer over onze visie op bestaanszekerheid voor iedereen.
Verkeerde prikkels tegengaan
Als niet de inhoud van het werk maar de contractvorm en de daarbij behorende toegang tot bepaalde zekerheden leidend wordt bij de keuze voor werk of het behouden daarvan en als het werken met specialisten wordt bemoeilijkt, dan is dat geen wenselijke situatie. Niet voor de werkgever, niet voor de werknemer, niet voor de flexwerker, en niet voor de zelfstandige. Het leidt tot frustratie en stilstand op een arbeidsmarkt in beweging. Daarom benadrukken wij nog maar eens dat het tijd is voor een fundamentele hervorming van baanzekerheid naar bestaanszekerheid voor alle werkenden. Met bestaanszekerheid als grondslag, maken we de kans op een optimale ‘zelf-allocatie’ van werkenden groter en het risico op perverse prikkels alleen maar kleiner.
Meerwaarde BSM iedereen wendbaar, weerbaar en autonoom
Voordeel van het invoeren van het BSM is dat alle werkenden gefaciliteerd worden om op basis van rechtsgelijkheid, keuzevrijheid en moderne solidariteit het werk én de werkvorm te kiezen die hem of haar op dat moment het beste past. Wanneer iedereen los van de contractvorm toegang heeft tot zekerheden en daaraan bijdraagt, ontstaat daarmee de wendbaarheid, weerbaarheid en autonomie waar werkenden een groeiende behoefte aan hebben. Bovendien verlost het BSM ook werk- en opdrachtgevers van de starre zorglast die hen flexibiliteit ontneemt.
Parallelle sporen
Uiteraard kan dit model niet van vandaag op morgen voor iedereen tegelijk worden ingevoerd. De Werkvereniging wil absoluut niet tornen aan de opgebouwde rechten binnen het huidige bestel. Voor nieuwe toetreders op de arbeidsmarkt biedt het BSM wel direct voordelen. Mensen die al op de arbeidsmarkt actief zijn kunnen vrijwillig overstappen. Zo kan het BSM stapsgewijs – voor de een snel, voor de ander langzaam of zelfs helemaal niet – worden ingevoerd en vindt er een fundamentele hervorming van het arbeidsrecht en het sociale stelsel plaats met meer wendbaarheid, weerbaarheid en autonomie. De Werkvereniging heeft de verwachting dat de invoering van het BSM een impuls geeft aan de slagkracht binnen de economie.
Een logische aanvulling: de jaarlijkse zekerheden-APK
Een jaarlijkse zekerheden keuring moet bijdragen aan de bewustwording van de risico’s die je loopt en of je de juiste zekerheden in de juiste hoeveelheid voor jezelf hebt geregeld.
Inbouwen controle voor zo min mogelijk risico
Wanneer alle werkenden door middel van het Burger Service Model automatisch een bepaalde premie afdragen aan een oudedagsbudget, een persoonlijk ontwikkelbudget en een inkomen bij arbeidsongeschiktheid, dan is het vervolgens van belang om werkenden de ruimte te geven om verantwoord te kiezen hoe zij dat budget willen inzetten of aanvullen. Wat optimaal is voor de een, is dat namelijk niet voor de ander.
Om bestaanszekerheid op maat te kunnen leveren moeten werkenden een inschatting kunnen maken van de risico’s. Daar zou een jaarlijkse zekerheden-APK aan bij kunnen dragen.
Jaarlijks nagaan of het pakket aan keuzes wel voldoet
Omdat keuzevrijheid gepaard gaat met het nemen van verantwoordelijkheid en dus ook met het kunnen inschatten van risico’s, is het belangrijk om werkenden een handje te helpen bij het inzichtelijk maken van de gevolgen van bepaalde keuzes. Hoeveel geld moet je opzij zetten als je op 45-jarige leeftijd volledig en blijvend arbeidsongeschikt wordt? Hoeveel geld moet je sparen om op welke leeftijd op een prettige manier van je oude dag te genieten? Hoe groot is de kans dat jouw vak/werk/kennis de komende jaren aan waarde zal verliezen? Welke (vak-)kennis of opleiding kan de komende jaren bijdragen aan het vergroten van jouw werkzekerheid? Het zijn vragen die de meesten van ons niet eenvoudig kunnen beantwoorden. Daarbij moet hulp geboden worden.
Garandeer bestaanszekerheid voor alle werkenden op maat
Om bestaanszekerheid op maat te garanderen, is het wel van belang dat het voor iedereen inzichtelijk wordt hoe je persoonlijke bestaanszekerheid er nu voorstaat en wat de keuzes voor je toekomst betekenen. Hoeveel risico loop je nu? Is dat een risico waar je vrede mee hebt of zorg je liever voor meer of een andere vorm van bestaanszekerheid. Heb je net een huis gekocht? Een grote investering gedaan? Een kind gekregen? Zijn je financiële risico’s dan nog steeds voldoende afgedekt? Als Werkvereniging denken we dat het goed is dat iedereen jaarlijks een zekerheden-APK doorloopt op die onderwerpen die voor alle werkenden van belang zijn waardoor inzichtelijk wordt of:
- Je bestaanszekerheid voor je oude dag (nog) voldoende is?
- Je bestaanszekerheid in geval van arbeidsongeschiktheid (nog) voldoende is?
- Je voldoende ontwikkelpunten hebt geïnvesteerd om je bestaanszekerheid te behouden?
Het realiseren van onze oplossingsrichtingen is niet gratis. Onderdelen ervan kosten geld, tijd en inzet. Gelukkig leveren andere onderdelen van ons voorstel juist geld, tijd en inzet op. Hoe dat onder de streep uitpakt, valt op basis van deze visie niet met precisie te zeggen. Dat vergt verdere uitwerking. En leren door te doen in de praktijk. Wat we wél kunnen zeggen is, dat de financiering op het eerste gezicht niet onhaalbaar lijkt.
*De Werkvereniging is de grootste belangenorganisatie voor zzp’ers en andere Modern Werkenden. Momenteel zijn er zo’n 3 tot 4 miljoen Modern Werkenden, die geen van allen in het hokje van traditionele werkgever, werknemer of ondernemer vallen. De Werkvereniging is opgericht om al die modern werkenden een stem te geven. Deelnemen aan de Werkvereniging kan voor maar 30 euro per jaar!