Voor ons vierde Magazine van de Vernieuwing, dat binnenkort zal verschijnen, laten we Martijn Müller, oprichter van bestellenbij.nl aan het woord. Hij was sinds 2018 één van de eerste bezorgers van Deliveroo in Nijmegen en oprichter van het nieuwe coöperatieve maaltijdbezorgplatform Bestellenbij.nl. Zoals tienduizenden andere Modern Werkende in Nederland is hij zelfstandig platformwerker.
De ‘gig economy’, is een term waar 5 jaar geleden nog nooit iemand van gehoord had, maar waarover anno 2022 vakbonden, media en politici over elkaar struikelen om er iets van te vinden – en dan vooral op een vrij denigrerende wijze. Sinds Deliveroo in 2017 overstapte van bezorgers in loondienst naar bezorgers als freelancers voert er in het maatschappelijke debat slechts één gedachte de boventoon: platformwerkers zijn zielig, worden uitgebuit en moeten in bescherming genomen worden tegen grote boze platformbedrijven door ‘gewoon’ allemaal in loondienst te gaan. Alsof platformwerkers een stel kleine kinderen zijn, in plaats van een diverse groep Modern Werkenden die bewuste keuzes in hun leven kunnen maken.
Hallo daar. Ik ben Martijn Müller, sinds 2018 één van de eerste bezorgers van Deliveroo in Nijmegen en oprichter van het nieuwe coöperatieve maaltijdbezorgplatform Bestellenbij.nl. Zoals tienduizenden andere Modern Werkende in Nederland ben ik zelfstandig platformwerker. Niet omdat ik niet beter weet, of omdat ik geen andere keuze heb. Niet omdat ik door een platform ben voorgelogen en nu geen andere keuze heb dan uitgebuit te worden; ik ben bewust platformwerker geworden omdat deze nieuwe manier van werken aansluit bij mijn wens en behoefte om mijn balans tussen werk en privé naar eigen inzicht in te richten.
Iemand met een hamer ziet elk probleem als een spijker
Dat het FNV destijds opkwam voor de bezorgers die ontslagen werden als werknemers, daar kan ik nog enigszins in meegaan. Maar de rechtszaak bleef niet slechts beperkt tot voormalige werknemers: de vakbond en de politiek probeert de gehele groep van naar schatting 10.000 freelance maaltijdbezorgers van Deliveroo en Uber Eats tegen wil en dank in een arbeidscontract te drukken. Ook andere platforms liggen onder vuur en het argument is iedere keer hetzelfde: platformwerkers zijn werknemers, of we dat nu willen of niet.
Er wordt geen poging gedaan om het freelance platformwerk te verbeteren, enkel om het vrijwel volledig uit te bannen. Wanneer je als vakbond of politiek vastzit in archaïsche ideeën over werken, dan is iedereen die niet aan het traditionele plaatje van een ondernemer voldoet, in jouw boek dus een werknemer.
Het idee van platformwerk, op deze schaal, is iets relatief nieuws. En er zijn, zoals met alle nieuwe dingen, ook groeipijnen. Het probleem is dat als je alleen een hamer hebt, je elk probleem ziet als een spijker. Er wordt geen poging gedaan om het freelance platformwerk te verbeteren, enkel om het vrijwel volledig uit te bannen. Wanneer je als vakbond of politiek vastzit in archaïsche ideeën over werken, dan is iedereen die niet aan het traditionele plaatje van een ondernemer voldoet, in jouw boek dus een werknemer. Dit is een probleem dat natuurlijk al jaren speelt met Modern Werkenden, zie ook in 2016 het debacle van de wet DBA. Maar in plaats van hiervan te leren, blijft men hameren met het enige gereedschap dat ze hebben.
Een papieren werkelijkheid
Een papieren werkelijkheid, zo worden de contracten van platformwerkers ook wel genoemd. Op papier is het een freelancecontract, maar in werkelijkheid is het een arbeidscontract, zo gaat het argument. Leuk en aardig, maar een arbeidscontract is voor de meeste platformwerkers net zozeer een papieren werkelijkheid. Platformwerk past niet in de strikte tweedeling van óf je bent traditioneel (zelfstandig) ondernemer, óf je bent een werknemer. Dat zeg ik niet als iemand die vanachter een bureau een papieren werkelijkheid over anderen probeert te schetsen, dat zeg ik als iemand voor wie platformwerk al bijna 5 jaar de echte werkelijkheid is. Voor iemand die in deze 5 jaar talloze beroepscollega’s gesproken heeft, geholpen heeft en met hen heeft samengewerkt.
Over papieren werkelijkheid gesproken, er wordt in het maatschappelijk debat gedaan alsof, wanneer je het stickertje “loondienst” ergens op plakt, dat alles dan wel goed komt. Leuk voor Jan en Janette Modaal met hun vaste contract en doorzonwoning, maar dat is een papieren werkelijkheid die niet strookt met de werkelijkheid van tijdelijke contracten, nul-urencontracten, uitzendcontracten en andere dienstverbanden waar een groot deel van de Nederlandse werkenden mee te maken heeft. Ik moet de eerste krantenbezorger nog tegenkomen die van z’n pensioen op vakantie kan naar Spanje. Als dat de harde werkelijkheid van een arbeidscontract is, dan ben ik liever schijnzelfstandige dan schijnwerknemer. Maar liever word ik gewoon erkend als een volwaardig deelnemer aan het maatschappelijk verkeer die zijn werk op een andere manier vorm wilt geven.
Platformwerkers verdienen beter dan een pion te zijn in een politiek spel
Het kromme is, er zijn al veel meer wettelijke kaders om werk in vorm te geven dan enkel traditioneel ondernemer of traditioneel werknemer. Er wordt een tweedeling gepresenteerd die helemaal niet hoeft te bestaan. Nederland is groot geworden als handelsland, ondernemen zit ons in het bloed. Waarom dan de drang om zo hardnekkig conservatief te proberen alles in hard afgebakende hokjes te stoppen? In plaats van hogerhand te klagen over de ondergang van het sociaal stelsel, is het misschien eens tijd om de papieren werkelijkheid aan te laten sluiten op de werkelijkheid van Modern Werkenden als platformwerkers en zelfstandigen en ze toegang te geven tot het sociale stelsel waar de maatschappij zo graag wilt dat wij aan bijdragen. Platformwerk is een nieuwe manier van werken en dat betekent dat we moeten kijken hoe we deze nieuwe manier van werken een plek kunnen geven in de maatschappij.
In plaats van hogerhand te klagen over de ondergang van het sociaal stelsel, is het misschien eens tijd om de papieren werkelijkheid aan te laten sluiten op de werkelijkheid van Modern Werkenden als platformwerkers en zelfstandigen en ze toegang te geven tot het sociale stelsel waar de maatschappij zo graag wilt dat wij aan bijdragen.
Wat mij na 5 jaar als platformwerker vooral tegen het hoofd stoot in het juridische en maatschappelijke debat is de arrogante en kleinerende houding waar wij als platformwerkers mee te maken krijgen wanneer wij aangeven dat we ons niet vinden in de situatie zoals deze over ons wordt geschetst. Vakbonden, politici, journalisten: iedereen heeft een mening over ons, maar niemand wil daadwerkelijk naar ons luisteren. Het gegeven dat, bijvoorbeeld in het geval van maaltijdbezorgers, het overgrote deel niet in loondienst wil werken, wordt afgedaan als onzin, want dat past niet binnen hun wereldbeeld. Van “we doen het voor jullie” tot “je hebt geen keuze”, en van “je weet niet beter” tot “jullie willen geen belasting betalen”. Platformwerkers zijn een enorm diverse groep, van scholieren die het als bijbaantje doen tot volwassenen die hun gezin onderhouden en alles er tussen in. Maar de hamer van het huidige maatschappelijk debat ziet alleen een spijker, en dus worden platformwerkers behandeld als kleine kinderen die tegen wil en dank een arbeidsovereenkomst opgelegd moet worden.
De vrijheid om mijn eigen waarde te bepalen
Van de zomer werd ik door een winkelier gevraagd of ik een pakketje wilde bezorgen voor een bedrag dat, omgerekend naar uurloon, niet marktconform was. Ik had kunnen proberen te onderhandelen voor een hoger tarief, maar dan had hij het een uur later net zo goed zelf kunnen bezorgen. Het was een mooie zomerdag, ik had de motor bij me en het pakket moest in een prachtig bosrijk gebied bezorgd worden. Had ik mijn waarde enkel uitgedrukt in harde centen, dan had ik mogelijk een andere klus opgepakt die weliswaar meer betaalde, maar me veel minder plezier en voldoening zou geven. Nu heb ik én geld verdient, en ik heb als motorrijder op een mooie zomerdag een heerlijke rit kunnen maken door de bossen.
Freelance-werk, platformwerk, ook traditioneel ondernemen, gaat niet voor iedereen enkel en alleen om de harde centen. Begrijp me niet verkeerd, platformwerk betekent niet per definitie dat je weinig verdient en “settled for less”, maar het betekent wel dat je niet alleen voor alles wat je doet een rekensom maakt hoeveel tijd je ergens aan kwijt bent en wat daar tegenover staat. Het betekent dat je de vrijheid hebt en neemt om soms andere waarden voorop te stellen.
Dat betekent niet dat we niet moeten waken voor uitbuiting van zwakkeren in onze samenleving of dat wij geen toegang moeten krijgen tot voorzieningen, maar dat betekent wel dat je als beleidsmakers moet leren luisteren naar de wensen en behoeftes van mensen. Niet mensen die slechts een cijfertje zijn in je spreadsheet, maar mensen van vlees en bloed. Net als dat je de kleine bakker om de hoek ook niet zegt dat hij de zaak moeten sluiten omdat hij op de broodafdeling van de lokale supermarkt meer kan verdienen, moet je een Modern Werkende ook niet de vrijheid ontnemen om zelf zijn of haar waarde te bepalen. Het gaat om het totaalplaatje van alle omstandigheden en wat ik als Modern Werkende dat waard vind.
Mensen die zeggen dat het niet kan, moeten degenen die het doen niet onderbreken
Terug naar het voorbeeld van de hamer. Waar platformwerk een schroef is die door sommige platforms iets schuin is ingedraaid, lijkt het erop dat het enige gereedschap dat beleidsmakers en vakbonden op dit moment in handen hebben, een hamer is. Dan kunnen we mopperen, we kunnen de schroef vervangen door een spijker, of we kunnen zelf een schroevendraaier pakken. Vanuit die gedachte hebben we als ondernemende bezorgers het coöperatieve maaltijdbezorgplatform Bestellenbij.nl opgericht. Bestellenbij is een platform dat de bezorgers de controle geeft over hun werk. De bezorgers bepalen samen zelf het beleid van hun stad: van opdrachtgevers tot marketing, van bezorgtijden tot bezorggebied, en van de verdiensten tot de winstverdeling.
Met Bestellenbij hebben we drie voornaamste doelen voor ogen. Om te beginnen willen we als Moderne Werkenden natuurlijk ons werk en inkomen in eigen beheer nemen, en hoe beter dan door een platform dat vraag en aanbod bij elkaar brengt, waar je als platformwerkers zelf de controle over hebt. Daarnaast willen we ons inzetten voor een eerlijke bezorgmarkt, waarin de lokale horeca-ondernemers niet ondergeschikt zijn, maar gelijkwaardige zakenpartners zijn van het platform en van de bezorgers.
Bestellenbij is een platform dat de bezorgers de controle geeft over hun werk. De bezorgers bepalen samen zelf het beleid van hun stad: van opdrachtgevers tot marketing, van bezorgtijden tot bezorggebied, en van de verdiensten tot de winstverdeling.
Ons laatste doel is misschien ook een beetje ideologisch: wij willen laten zien dat het anders kan. Wij willen laten zien wat je als Modern Werkenden, en als lokale ondernemers, kunt bereiken door samen te werken en samen te ondernemen. Wij willen laten zien wat er mogelijk is als je de hard afgebakende hokjes loslaat en Modern Werkenden de juiste tools, en de juiste socio-economische kaders geeft om de regie te nemen over hun eigen werk.
Geef platformwerkers het respect dat ze verdienen
Ik heb in dit artikel mijn grieven geuit over de manier waarop platformwerkers door vakbonden en beleidsmakers behandeld worden, als zwakzinnige pionnen in een politiek machtsspel. Ongeacht de papieren werkelijkheid zoals die in de rechtbank en het publieke debat wordt geschetst, is er een wereld van verschil met de werkelijkheid niet alleen in de manier waarop platformwerkers en werknemers werken, maar vooral ook waarop zij hun werk een plaats kunnen geven in hun leven, en hun inkomen en hun toekomst in eigen beheer nemen.
Maar ik wil ook mijn dank uiten naar de onderzoekers, de vakmensen, een handjevol beleidsmakers en iedereen die de afgelopen jaren wel onbevooroordeeld naar ons geluisterd heeft. Mijn dank ook aan De Werkvereniging, die de wensen van platformwerkers wel serieus neemt en ons steunt om ons werk naar eigen inzicht vorm te geven. Of je nu van mening bent dat iedere platformwerker tegen wil en dank in loondienst moet, of dat platformwerkers de autonomie verdienen die zij willen om de regie te kunnen nemen over hun eigen werk, geef platformwerkers in ieder geval het respect dat ze verdienen als volwaardige mensen.